İÇİNDEKİLER

a) Eşrefoğulları (1280-1326) *

B) Hamidoğulları (1280-1391) *

c) Anamaslu - Karahaculu *

d) 16. Yüzyılda Yenişehir (Yenişar) Nahiyesi (1485-1584) *

e) 1585 Yılı Sonlarına Doğru Hamid (Isparta) Sancağına Bağlı Yenişehir’de (Yenişar) Kurulan Irla Kazası. *

I. BÖLÜM

BİBLİYOGRAFYA (KAYNAKLAR)

“Bir mesire ki, eğer Cennet’in bekçisi burayı görseydi buradan katiyen ayrılmazdı”

Biz köy Enstitüsü çıkışlı öğretmenlerin Kanunla saptanmış Eğitim ve Öğretime bağlı şu maddenin de yerine getirilmesi ön görülmüştür.

“Köyde ve yakın muhitlerde bulunan tarihi eserleri ile memleket güzelliklerini teşkil eden tabiî ve teknik kıymetlere hâiz eser ve anıtların onarılması; neslinin tükenmesi ve körelmemesiyle ilgili işlerde Muhtarla köylülerle ve ilgili kuruluşlarla beraber çalışmak.” Sözünden yola çıktım.

Her avuç toprağında bir tarihi olay ve değer saklı bulunan Yenişar’a karşı aşırı sevgim ve saygım beni araştırmaya götürdü. “Belgelerle Yenişar” adını taşıyan bu kitap zaman ötesinden gelen şu belgelerden meydana gelmiştir:

Geçmişle, yaşanan zaman arasında bağlantı kuran bu belgeler bir bakıma vatan toprağının tapusu niteliğindedir.

Bu nevi çalışmalarım bir uzmanlık konusu olmasına rağmen yine de elimdeki mevcut belgeler beni araştırmaya ve bu kitabı yazmama sevk etmiştir. Gelecekte bu belgeler uzman kişilerce ele alınıp incelendikten sonra daha ayrıntılı bilgiler elde edileceğinden eminim.

Öğretmenliğimin ilk yılları olan 1944 yıllarından günümüze kadar geçen elli dört yıl boyunca araştırıp emek verdiğim bu eserimin muhteviyatı Kur’an-ı Kerim’in DUHÂN SÛRESİ’nin şu âyetleri ve mealleri ile amacına ulaşacağı ve değer kazanacağı inancını taşımaktayım.

Rahman ve Rahîm Olan Allah’ın Adıyla,

25- Onlar neler bırakmışlardı, ne bahçeler ne pınarlar.

26- Ne ekinler, ne güzel kaynaklar,

27- Ve içinde eğlenip durdukları nice nimetler ve refah!

28- İşte böylece biz onları başka bir kavme miras bıraktık.

29- Gök ve yer onların üzerine ağlamadı. Onlara mühlet de verilmedi.

Gerçi, bu âyetler özellikle Yenişar için değil, geneldir. Ancak yöremizin durumu da, bu âyetlerin şümulü içine girebilecek niteliktedir.

Acılarımı ağrılarımı ve tüm mutlu günlerimi sinesinde saklayan Yenişar’ıma bu çalışmalarımla hizmette bulunabilmişsem kendimi mutlu sayarım.

Allah El’Bâri ve El’Alim’dir.

Veli KARACA

Emekli Öğretmen

Yöremiz, Beyşehir Gölü ve gölün batı kesiminde toplanan adalar, yarımadalar, üzerinden hiç kar eksilmeyen 3000 m. Yüksekliğe varan dağlar, tepeler, vadiler, yaylalar, ulu ve sarp dereler, mağaralar, bu araziyi örten her türlü orman ağaçları ve yöreye canlılık kazandıran birçok su kaynakları ile bütünleşmektedir. (Şekil 0)

Tabiatın tarih ile birleştiği bu yörede ilk çağlardan ve sonraki çağlardan kalma İslâmî eserler yanında gayri İslâmi eserler mevcut olup, harap bir görünüm içindedirler. Bunlardan on tanesi, çeşitli yükseklikteki tepeler üzerinde kurulmuş büyüklü küçüklü kalelerdir. Bu kalelerin bazılarında yollar, mağaralar, mabetler, sarnıçlar mevcut olup, çeşitli medeniyet izleri iç içedir.

Vadilerde ve düzlüklerde kurulan on iki adet yerleşim yerinde ise kiliseler, kuyular, yer altı evleri ve sığınakların yıkıntıları mevcuttur.

Göl kıyısında ve adalarda ise, görülen manzara daha başkadır. Kubâd-âbâd Sarayı’nın bulunduğu Beyşehir Gölü’nün batı sahil şeridi boyunca, sahil ve göl içinde kalmış batık şehir kalıntıları bu şehrin evleri, sokakları, bazı yıllar gölün çekilmesi ile kendini gösterir. Suların istilasına uğrayan bu yerleşim birimlerinin mahiyeti ancak sualtı araştırmaları ile öğrenilebilir durumdadır. Şekil 3. Adaların hemen hemen hepsinde harabe yerleri ve bu yerlerde, geçmişten gelen meyve ağaçları varlıklarını halâ sürdürmektedirler.

Geçmiş ile günümüz arasında bağlantı kuran bu kültür varlıkları ve tabiî güzellikler gün geçtikçe yok olmaktadır.

Bazı yazılı kaynaklara ve elde edilen bulgulara göre Yenişar’da medeniyet izlerine rastlanan beşeri varlıkların, kavimlerin, milletlerin ve devletlerin geçmişlerini şöyle sıralayabiliriz: Harita 1.

Tarih Öncesi Çağlarda

Yenişarbademli, Nisan 2000

1- YENİŞAR’IN TÜRK İSLÂM ÖNCESİ ZAMANINA KISA BİR BAKIŞ

Tarihi Çağlar:

Bilahare Türkiye Cumhuriyeti hakimiyeti altında görülmektedir.

Aslında bir bütün olan Yenişar’daki medeniyet kurmuş kavim ve milletler bunlara ait kültür varlıkları yoğun bir görünüm arz eder.

“Müteveffa Prof. As Halil, Antik çağda bu bölgede (Yenişar) Kurucaova dahil yoğun yerleşim kalıntılarından dolayı kalabalık bir nüfusu barındırdığını ileri sürmektedir”

“Yöre, Sterrett’in bulduğu yazıtlardan anlaşıldığı üzere bütün bu çevre antik yerleşim yerlerinin varlığını kanıtlayan zengin eserlerle doluydu. Antiocheia (Yalvaç)’dan güneye giden büyük yol da buradan geçiyor” diyen Sarre ayrıca; Harita .1, Şekil 58

“karşımızda Anamas Dağının karlarla kaplı zirvesi yükseliyordu...” diyor. Şekil.17.

Bence yörenin tarihi kalıntılarını ayırt etmek kolay bir iş değildir. Zira bu bir uzmanlık konusudur. Benim çalışmalarım amatörce yapılmış olup, uzman kişilere yardım etmektir. Emsalsiz tabiat güzellikleri ile tarihin kucak-kucağa bulunduğu Yenişar’da İslâmi ve gayri İslâmi eserlerin durumlarını ve yerlerini şöyle sıralayabiliriz: Harita 2.

Kızılalan - Camitaşı

Anamas yaylaları üzerinde bulunup Camitaşı adı ile anılan bu yer, Kızılalan mevkiînde Camiyi andıran bir tabiat harikasıdır. Camiye benzediği için Camitaşı olarak vasıflandırılan harikanın çevresi, olağanüstü engebelik yapısı ile, sanki bir şehrin sokaklarını andırır. Bu yerde birçok milletlerin, devletlerin ve kavimlerin kültür varlıklarına da rastlanır. Pisidya’da bulunan bu harikanın, Pisidiler, Hititler, Firigyalılar, İyonlar, Roma ve Bizans dönemlerinde de kullanıldığı bazı bulgulardan anlaşılıyor. Şekil: 9, 10, 15, 18. Bu bulgulara dayanarak burada elde edilen iddialara bakılırsa bu yerin bir tapınak olması muhtemeldir. Büyük yangın geçiren bu yerde çeşitli görünümde demir parçaları ile beraber heykelcikler ve bol miktarda Roma ve Bizans Sikkelerine de rastlanmaktadır. Firigyalılar döneminde Sibel mabedi olması ihtimal dahilinde olan bu mabetten başka, Mındıras adasında da bir mabet vardır. Şekil: 2.

Malanda – Amalda

“Pisidya sınırları içinde” Amalda adlı bir piskoposluk bulunduğu kilise listelerinde görülmektedir. Burası üzüm ve şarabı ile meşhur imiş. Tarihçiler, bu şehrin yerini kesin olarak tespit edememekle beraber, Beyşehir Gölü ile Eğridir Gölü arasında olabilir sözünü ediyorlar.

Yöremizde Malanda (Amalda) adında bir yer adı mevcut olup, burada İslâmi ve gayri İslâmi milletlerin uygarlıklarına ait kalıntıları harap bir vaziyette varlıklarını korumaktadır. Bu kalıntılarda, heykelcikler, sikkeler, gözyaşı kapları, şarap testileri, bir yüzü kabartmalı üzüm salkımı ile bezenmiş çocuk lâhiti gibi bazı bulgulara rastlanmıştır. Şekil: 5. Yine burada Selçuklulara ait, duvarları çini bezemeleri ile işlenmiş küçük bir saray mevcut olup, “Medrese yeri” olarak anılır. Ayrıca bu saraya yakın Selçuklu lisanı ile anılan “KEYKANINTAŞI” adında bir yer adı vardır.

Biz bu bulgulara dayanarak Amalda’nın Bugünkü Amalda adı ile anılan yerde bulunduğunu, burasının da Gorgorum vilayeti dahilinde olduğu kanaatindeyiz.

Bademli – Dede

Bugünkü Bademli’nin yerleşim ünitesi olan arazi içinde bilhassa Dede ile anılan orman ağaçlarıyla bütünleşen bir kale var olup, çevresinde gayri İslâmi yerleşim birimleri mevcuttur. Bu yerlerde elde edilen bulgulara bakılırsa buralarda Iyon’lar, Romalılar ve Bizanslılar tarafından medeniyetler kurulmuş olup, yerleşim birimleri yoğun bir şekilde iç-içedir. Buralarda bulunan küpmezarlar ve içinden çıkan küpeler, toprak kandil ve pipolar, dokuma ağırlıkları Helen uygarlıklarına ait kültür varlıklarıdır. Yine aynı yerlerde rastlanan yermezarlar, lâhitler, heykelcikler, haçlar, ok uçları sikkeler gibi daha bir çok bulgular da Roma ve Bizans dönemlerine aittir. Şekil: 6, 12, 13.

Allat, Hökkeşe, Kâfirharmanı

Buradaki yerleşim, geniş bir alana yayılmış olup, dağınık bir haldedir. Elde edilen buluntular ve yerleşim birimlerindeki yapıların, mimari tarzlarına bakılırsa, buraların Pisidyalılar, Yunanlılar, Roma ve Bizanslılara ait yerleşim yeri olduğu anlaşılır. Buradaki kalıntıların başlıcaları tarihi kuyular, sarnıçlar, ören yerlerinde bulunan sikkeler, ikonlar ve taş işlemeleridir. Şekil: 11, 14, 15.

Zeyva, Maltepe , İnönü

Zeyva, Maltepe ve İnönü yer adları içinde bütünlük sergileyen ören yerleri, Pisidya, Firigya, Roma ve Bizans dönemlerine ait yerleşim birimleridir. Burası adı geçen milletlerin ve devletlerin kültür varlıklarının yoğun olarak sergilendiği bir bölgedir. Zeyva ve Maltepe, bilhassa İnönü’ndeki mağarada bol miktarda gözyaşı şişeleri, heykelcikler, mutfak eşyaları, sikkeler, taş sütunlar dikkate şâyandır.

İlâhlar

Pisidya’da, Firigyalılardan kalma birçok kale ve dağların tepesinde, Sibel mabetleri bulunmaktadır. Yine Firigyalıların erkekli dişili birçok tanrıları olup, sonralardan Yunanlılara ve daha sonraları da Romalılara geçmiş olduğunu Heredot tarihinden öğreniyoruz.

Yenişar’da, Firigyalıların, Yunanlıların ve Romalıların taptıkları erkekli dişili tanrıların bazılarının sembolik alâmetlerini taşıyan sanat eserleri günümüze kadar gelmiştir. Yöremizin kültür varlıkları içinde bulunan bu tanrılar ve tanrıçaların adları ve sembolleri şöyledir:

1- Demeter - Ceres

Yunanca adı Demeter, Lâtince adı Ceres olan bu dişi tanrı toprağı temsil eder. Bolluk ve bereket getirdiğine inanılır. Sembolü ve işareti ise buğday demetidir. Bu sembol, Yenişarbademli-Pınarbaşı Mahallesi kabristan ihata duvarı köşesinde yekpare bir taş üzerine işlenmiştir. Şekil:7.

2- Athena - Minerve

Yunanca adı Athena yahut Minerve olan bu dişi tanrının bir lâkabı da Pallas olup zeka tanrıçasıdır. Kentin koruyucusu ve savunucusu olan bu tanrıça, insanların varlığını koruyacağı ve idame ettireceği inancı ile beraber kentin kaderine hakimdir.

Yöremizde bulunan bir sikke üzerine resmedilen bu tanrıçanın başlığı, kentin savunma duvarları ile simgelenmiş olup, M. Ö. 203-181 yıllarına aittir. Şekil: 16.

3- Herkül

Yöremizde Camitaşı ile anılan mabette bulunan idollar, Herkül’e ait heykelciklerdir. Yunan mitolojisinin yarı ilâhı Herkül’ün 12 yiğitlik sahnesi canlandırılmış olup, orta yaşlı ve sakallı olarak yapılmıştır. Şekil: 9.

4- Dionysos - Liber

Yunanca adı Dionysos, Latince adı Liber olan bu dişi tanrı insanı üzüntüden azat eden, hürriyete kavuşturan, şarabın tanrısıdır. Stophylos (üzüm salkımı) ile ifade edilmektedir. Yenişarbademli’de bulunan bir çocuk lâhiti üzerinde sembolize edilmiştir. Şekil: 5.

Büyük Fransız ihtilâli sırasında aydınlar bu tanrının özelliğini dikkate alarak yeni bir ideoloji geliştirmiş olup, adına da Liberalizm demişlerdir. Liberalizm gerek siyasi sistemde gerekse ekonomik hayatta sınırsız hürriyet fikrini öngörür. Meşhur “Encyclopedia Amerika’ne” isimli eserde “İlkel Liberal hareket, Şeytanın Allah’a isyanı ile başlamıştır “ denilmektedir. Bir bakıma ilâhların rejimi olan Liberalizm bakalım neler getirecek, neler götürecek.

5- Artemis - Diyana

Yunanca adı Artemis, Latince adı Diana olan bu dişi tanrı Ay’ı anlatır. Temsil ettiği fikir ve kudret ise iffettir, alâmeti geyik ve hilâldir.

Yöremizde Maltepe Mevkiinde iki adet geyik heykeli bulunmuş olup bir tanesi Konya Müzesi’ne kaldırılmıştır.

6- Zevs - Jüpiter

Yunanca adı Zevs, Lâtince adı Jüpiter olan bu erkek tanrının ayırt edici alâmeti kudret ve fikir ise, büyük Kudrettir. Anlattığı şey ise, esir-havadır. Esir; havadan daha hafif olup, kâinatı dolduran ışık, ısı, elektrik vs. yi nakle vasıta olan bir cisimdir.

Bronzdan yapılan bu erkek tanrı heykelciği Yenişarbademli – Zeyvus Mevkiinde bulunmuş olup, yapılışı kâide üzerinde bir geyik başına, bir kartalın konmuş şeklidir. Burada geyik Artemis Tanrıçası’nın simgesi olup, iffeti ifade etmektedir. Kartal ise, Zevs tanrısının simgesi olup, büyük kudreti temsil ettiğine göre, iffet tanrıçasını koruması veya hakimiyeti altına almış olmalıdır.

Kilise ve Manastırlar

Hıristiyanlık dönemi olan milattan sonraki yıllarda da önemini koruyan Yenişar’da günümüze kadar adı söylenegelen kiliseler ve manastırlar mevcuttur. Örnek olarak Avluk’taki Kilisecik, Muma altındaki Aşağıkilise, Beyşehir Gölü Mada Adası yakınında Kiliseliada, Beyşehir Gölü batı sahilinde Yenişarbademli – Şarkikaraağaç yolu üzerinde Kızılkilise’yi sayabiliriz. Şekil: 8. Osmanlı kayıtlarında Kenise olarak geçen bu mabetlerin günümüzdeki lafzı kilisedir.

“Prof. Halil, Hoyran’da gördüğü Antik eserler, Hıristiyanlığın ilk kiliselerinden ve mezarlığından getirilmiş olmalıdır” demektedir. Halâ mevcudiyetini koruyan bu Antik eserler Hoyran okul bahçesindedir. Bu eserler Muma ve Bademli Kabristanı’nda da görülmekte olup, kabir taşı olarak kullanılmıştır.

Bu kiliselerle beraber aynı amaca hizmet eden Kuytu Dağ eteklerinde harabeye dönmüş bazı manastırlara da rastlanır. Bunlardan bir tanesi Senitalanı Yaylası, Alınoluk Tepesi eteğindeki iki üç hanelik yerleşim birimidir. Diğer bir manastır ise Çiçek Dağı eteğinde Karamıklı adı ile anılan düzlükte tahmini 15x30 m boyutunda beş altı odalı ve sarnıçlı harap bir bina yıkıntısının varlığıdır. Bu harabe içinde 20x40x80 cm boyutunda bir kitabe bulunmuş olup incelemeler sonucu ilk elde edildiği zaman yumuşak işlemeye elverişli sonradan sertleşme özelliğine sahip bir nevi taştır.

Bu kitabe de “Burada Kilise görevlisi........ yatmaktadır.” Yazılıdır. Kitabenin metni şöyledir:

TU ENЋ KİTE KONUL

Nð TF YET BYYE PCC

İncil’in Resullerin işleri bab 14 de Havarilerden Barnabas ve Pavlus’un Hıristiyanlığı yaymak için buralarda bir müddet dolaşıp gittikten sonra, Hıristiyanlığın yayılmasının devam ettirilmesi hususunda şakirtlerine buralarda manastırlar yapıldığı anlaşılıyor.

Kaleler

Anadolu Selçuklu Sultanı Kutulmuş’un oğlu Süleyman Şah’ın Anadolu içlerine yaptığı akınlar ve muzafferiyetlerinin bilhassa yöremizin bulunduğu Pisidya kalelerine yönelik olduğunu, bazı yazılı kaynaklardan öğreniyoruz.

“Konya’dan itibaren Anadolu’nun garb (batı) kısmındaki kale ve şehirlerin mühim kısmını da zaptetmişti” sözü, yapılan fetihlerin yöremize yönelik olduğunu gösterir. Buralarda 1079 veya 1080 milâdi yıllarında vuku bulmuş olduğu tahmin edilmektedir.

Yöremizin coğrafi yapısı icabı sarp ve dik tepeler üzerinde kurulan 10 adet kale birbiriyle uyum içinde olup, tüm bölgeye hakim oluşlarından dolayı bölge müstahkem mevki durumundadır. Pisidya uygarlığının izlerini taşıyan İyonlara, Romalılara ve Bizanslılara ait bu kaleler harap bir şekilde günümüze kadar gelmiştir. Bunlar kendi eski özel isimleriyle anılır.

Büyüklü – küçüklü çeşitli yükseklikteki tepeler üzerinde kurulan bu kalelerin adları şunlardır:

Mındıras (Eğrinas): Beyşehir Gölü kıyısında Kubad âbdâd Sarayı’na 2 km. mesafede bulunan bazen ada bazen da yarımada görünümünde olan Mındıras Kalesi 1213 m yükseklikte bir tepe üzerinde kurulmuştur. Alaaddin Keykubad zamanında yöre bu isimle yani Eğrinas adı ile anılmıştır. Şekil: 2.

Kestel: Yenişarbademli’nin 6 km batısında 1426 m yükseklikte kurulan bu kalenin sözlük anlamı (Küçükkale) veya Küçükhisar anlamında olup, çevresinde geniş yerleşim birimleri vardır.

Geledos – Kaledos – Dost Kalesi: Yenişarbademli’nin beş km. batısında 1775 m yükseklikteki bu kaleye, I. Mesud tarafından (1142) de yerli Rumlar ile göçebe Türkmenlerin dostca yaşamalarından dolayı, Kaledost – Dost Kalesi adı verilmiştir.

Kaletepe – Asar: Kurucaova Kasabasının bitişiğinde olan bu kale 1279 m yüksekliğinde olup, Kaletepe veya Asâr olarak da anılır. Asâr, eserler anlamı ile beraber nişan, alamet, emare anlamlarına da gelir.

Doğdu: Yenişarbademli’nin 4 km kuzeyinde olup, 1495 m yüksekliktedir. Bu kale ile Çataltepe Kalesi arasında 2 km.lik bir mesafe vardır.

Ortatepe: Yenişarbademli’nin bir km. kuzeyinde olup, 1200 m yüksekliktedir.

Dede: Yenişarbademli yerleşim bölgesi içinde olup, 1200 m yüksekliktedir.

Maltepe: Yenişarbademli’nin iki km batısında olup, 1250 m yüksekliktedir. Ayrıca bu tepeye bağlı güney yönünde genişçe bir yerleşim birimi mevcuttur.

Aktepe (Gavurharmanı): Yenişarbademli’nin 15 km kuzeyinde olup, 1700 m yüksekliktedir.

Kocatepe (Çataltepe) AKROPOL - AKROPOLİS

Yüksek şehir anlamına gelen Akropol, Yenişarbademli’nin 2 km kuzeyinde 1490 m yükseklikte yöreye hakim bir tepe üzerinde kurulmuştur. Surlarla çevrili olan bu kalenin içinde mevcut ikinci bir tepe üzerinde başka bir kale mevcuttur. Kale içinde 200-300 hanelik bir yerleşim birimi kaleyi tamamlar. Tepenin sarp ve uçurum olan yerleri hariç tüm Akropol surlarla çevrilidir. Arazinin yapısına göre bu Akropol’de iç ve dış kaleler kademeli olarak inşa edilmiştir. Kale içindeki ikinci bir tepe üzerinde kurulan ikinci bir kalenin bir kral sarayı olması muhtemeldir. Şekil: 1. Harap bir vaziyette olan bu kalede su depolarına ve mağaralara da rastlanır.

Tarihi bilgilere göre ateşli silahların olmadığı çağlarda savaş anında tepenin eteğinde düşmanla çarpışılır, gerekirse geri çekilerek kale içine girilirdi. Orada da tutunmak mümkün olmazsa savaş son anakalede verilirdi. Harita.3.

Yenişar’daki bu kaleden başka diğer kalelerin yapısı bazı farklarla hemen hemen bu kale ile uyum içinde olup, benzerlikleri vardır.

“Anadolu Selçukluları’nın ilk kuruluş yıllarında Bizanslılara karşı yapılan fetihler, Bizans İmparatorluğu’nu ortadan kaldırmaya yönelik idi. 1080 yıllarında bu maksatla yöremize gelen Selçuklular, Batı Anadolu’nun fethini çabuklaştırmak için arızasız olan Firigya yollarını kullanmış, bundan böyle de Toros dağlarının yüksek kolları ile kapalı olan derin uçurumları, yüksek yaylaları, yalçın vadileri bulunan Pisidya kıtası Selçuklu saldırılarından masun kalmıştı.”

Toros Dağları’nın yüksek kolu olan Anamas Dağları, yaylaları ve bunlar üzerinde mevcut Bizans Kaleleri zaman zaman Bizanslılarla Selçuklular arasında el değiştirerek 1080 yılından 1142 yılına kadar sürmüştür. Bu gecikmenin başlıca sebeplerini arazinin coğrafi yapısı ile Haçlı ordularının saldırılarını gösterebiliriz. Haçlı ordularının saldırısı durunca Selçukluların İskân ettikleri Türkmen kabileleri bulundukları yerde kuvvet kazanmış, etrafındaki Bizans yerleşim birimlerine karşı fetihlerini sürdürmüşlerdir. Bununla beraber Selçuklu Devleti eyaletlere ayrılmış olup, bölgemiz bizzat doğrudan Kutulmuş oğlu Süleyman Şah’ın idaresindeydi. Süleyman Şah’tan sonra Türkiye şehzadelerinin hepsi “Melik” unvanını takınmışlardır.

Yöremizde bulunan Gorgorum Kentine ait on adet kale ve çevresi Sultan I. Mesut zamanında 1142’de tamamen Selçukluların eline geçmişti. Bu yıllarda ve bu yıllardan önce bazı yazılı kaynaklar bize şu bilgileri vermektedir:

“...Sultan Mesud’un 1116/1155 tahta çıkışından bir müddet sonra, İmparator Alekxis’in ve yerine oğlu Yuhannis (1118-1143)’in geçmesi üzerine iki taraf arasında tekrar savaşlar başladı. Türklerin Batı Anadolu’da ve Antakya taraflarında akınları devam ettiğinden İmparator 1120 veya 1121 yılında sefere çıktı. Uluborlu (Sosopolis) Kalesini almanın zorunluğunu düşünen İmparatorun kaleye karşı gönderdiği küçük bir kuvvet sahte bir ricatla geri çekilmekle şehirde bulunan Türk garnizonu durumu kavramadan düşmanı takip hatasına düştü ve büyük Bizans ordusu, Uluborlu’dan BEYŞEHİR GÖLÜ CİVARINA ve oradan da Antalya havalisine giderek, Türklerden bir çok yerleri aldı.

Peçeneklerin Balkanlarda yaptığı akınlar, Yuhannis’i Anadolu’dan dönmeye mecbur etti. Bu dönüşten faydalanan Sultan Mes’ûd tekrar fetihlere başladı.

Bizans İmparatoru Yuannis, ikinci defa Sultan Mesud’un Anadolu’da istilalarına son vermek için 1139 baharında büyük bir ordu ile harekete geçti. Sefer sırasında Türkler tarafından ağır kayıplara uğrayan Yuannis 1141 yılında İstanbul’a döndü.”

Bizans ordusunun Uluborlu’dan çıkıp BEYŞEHİR GÖLÜ civarına gelmeleri manidardır. Zira o çağlarda Beyşehir Gölü’nün batı kesimi tabiî yapısı ve kaleleri ile müstahkem bir mevki durumundadır.

1120-1141 yılları arasında zaman zaman zuhur eden Türk akıncılarının yanında beraber gelen göçebe Türkmenlerin, yerli Rum halkına gösterdikleri sıcak ilgi, Rum tebaasının Türklere karşı yaklaşmasına vesile olmuştur.

“....İskenderiye Patrikleri Tarihi I. Mesud (1116-1156) hakkında “Sultan Mes’ûd 1141 yılında Bizanslıların çıkmış olduğu seferde başarısız bir şekilde geriye çekilmelerinden faydalanarak Panfilya havalisini istilaya girişti; Uluborlu’yu (Sozopolis) kuşattı; Türk akıncıları Antalya civarına kadar ilerledi. Zaptettiği yerlerin yani tebaasının çoğu Rum’du. Rumlar Mes’ûd’un iyi idaresi ve adaleti dolayısıyla onun idaresinde yaşamayı tercih ettiler” der. Nitekim Bizans kaynakları da bu hususu teyit eder.

Bu durum imparatoru 1141 baharında tekrar sefere çıkmaya mecbur etti. Bizans ordusu “BEYŞEHİR GÖLÜ CİVARINA” kadar ilerleyip İstanbul-Antalya yolunu emniyete almak istiyordu. Fakat bu havalinin (Yenişar) Hıristiyan halkı Türklerle dostluk ve ticaret yapmakta, onların adetlerine uymuş bulunmakta idi. Bu sebeple Yuannis’e itaatı red ve kendisine hakaret ettiler. İmparator Beyşehir (Karalis) Gölü adalarına sığınan ve Sultan Mes’ûd’a bağlı kalan halkı tenkile karar verdi; gemiler inşa ederek adalara asker sevketti. Gemilerin bir kısmı fırtınada battı ise de, adalar da işgal edildi. Sultanı tercih eden halkı Konya’ya tard eyledi. Bundan sonra yoluna devamla Antalya’dan Kilikya’ya varan imparator, orada 1143’de öldü. Sultan Mes’ûd’un buraları istila ettiğine dair kayıtlar bu seferin bazı akisleridir.

“....Konya Sultanı bölgeye (Göller Bölgesi) yığılan Türklerin desteği ile Uluborlu’yu kuşatır. Antalya yolunu tehdit eder. İmparator (1142)’de Uluborlu’yu kuşatan Türkmen’i sürmek ve Antalya yolunu açmak amacı ile yeniden sefere çıkar. BEYŞEHİR GÖLÜ’ne değin ilerler. BEYŞEHİR GÖLÜ adalarında yaşayan Rum halkı Türklerden yana çıkar. İmparatora karşı direnir. İmparator adaları zorla alır. Türk yanlısı Rumları cezalandırır. Rumların İmparatora direnişi; ilk zamanların öldürme, köle alma, köylerden kovma, tarım arazisini otlağa dönüştürme olaylarından sonra, Türkmen ve Rum köyleri arasında bir yakınlaşmanın doğması ve yarı göçebe hayvancı ile tarımcı arasında ticari ilişkilerin gelişmesi sonucudur. Böylece Anadolu’da Türkmen yerleşmesi sağlamlık kazanmaya ve Bizans İmparatoru, kendine ait saydığı ülkeler hakkında yabancılaşmaya başlar...”

“...Mada Adası aynı zamanda tarihi bir ehemmiyete haiz bulunmaktadır. Bu adanın eski PASGUSA veya PANGUSA adası olması ihtimal dahilindedir. Burada (1142) tarihinde Selçuklu Türkleri ile Komenus Johannes arasında muharebeler olmuştur. Şekil: 12, Harita:2.

Bu yazılardan anlaşıldığına göre Yöremiz Yenişar’da zuhur eden Türk İslâm fetihçilerinin davranışları bir zorbalık hareketi olmayıp, maddi ve manevi yaraları sevgi, hoşgörü ve yardımlaşmaya dayanan gönül fetihçilerinin davranışlarıdır. Kısaca; “Bu topraklar İmparatorların değil, Allah’ındır” diyerek yöre halkının zalimlerin elinden kurtarılması hususunda yapılan bir ameliyedir.

Burada görülen ayrı dil ve dinlere mensup insanların kucak kucağa dostça yaşamaları çağımız insanlarını hayrete düşürecek niteliktedir. Bu yüzdendir ki; Sultan Mes’ûd, bu yöreye DOSTİLİ adını verme mazhariyetinde bulunmuşlardır. Bu olay daha sonraları gelen Selçuklu Sultanlarının da ilgisini çekmiş olup, Alaaddin Keykubat zamanında yapılan Kubad-âbâd Sarayı Çinlilerin de en güzel şekilde sembolize edilmiştir. San’at tarihi bakımından bir daha benzeri bulunmayan çini üzerindeki bu simge iki kuşun karşılıklı konuşması şeklindedir. Şekil:22.

Yöremiz Yenişar’da, İslâm öncesi çağlardan kalma yedi kaleden biri de GELENDOS Kalesi’dir. 1142’de Bizanslılar dönemindeki adı bilinmemekle beraber bugün burası GELEDOS - KALEDOS – DOSKALESİ adı ile anılmaktadır. Bu da bize gösteriyor ki; DOSTİLİ ismi ile kastedilen mahallin Yenişar olduğu şeklindeki kanaatimizi doğrulamaktadır.

“... 1146 yılında Selçuklu Sultanı Mes’ûd ile Bizans İmparatoru Manuel arasında Konya’da yapılan muharebede yenilen Bizans askerlerinin Karalis Gölü (BEYŞEHİR GÖLÜ) üzerinden çekilerek derlenip toparlandıktan sonra, Sultan Mes’ûd’a saf haline geçeceğini ve gelecek yıl tekrar sefere çıkacağını söylemiştir....”

Bu yazıdan da anlaşılacağı üzere Türklerle yapılan bu savaşta Bizans ordusu yenik düşerek bozguna uğramış panik halinde geriye çekilirken Beyşehir havalisinde de tutunamayıp, göl üzerinden çekilip, gölün batı tarafında derlenip toparlanmışlardır. Burada kendine gelen Manuel, bu acı yenilgiyi kabul etmeyerek gelecek yıl tekrar sefere çıkacağını söylemiştir.

Böylece, Manuel’in büyük bir iddia ile giriştiği bu sefer, babasının seferinden de daha uğursuz bir netice vermiştir.

13. yüzyılda yaşamış İbn-i Bibi Selçukname adlı kitabında öve öve bitiremediği, adı bilinip kendisi nerede olduğu bilinmeyen EGRİNAS ve KUBAD –ÂBÂD neresi? 1949 yılına kadar araştırmacılar bu yeri, Akdeniz sahillerinde, Kayseri’de, Erzurum’da, hatta Erzincan’da olduğu varsayımı ile araştırmalar yapmışlardır. Coğrafi yönden uğrak yeri olmayan Yenişar’da arananın bulunabileceğini tahayyül bile etmemişlerdir.

1935 yıllarında İlköğretim Müfettişi Tahir Erdem, Yenişarbademli İlkokulu’nu teftişleri sırasında Yenişar’da “Yurt araştırmaları” adı altında araştırmalar yapmış, tam olmasa da Yenişar’da Anadolu Selçuklularına ait büyük bir medeniyetin varlığını ortaya çıkarmıştı. “Tol Öreni” başlığı altında kaleme alınan bu yazıda, Kubad –âbâd’a ait bir kitabe ile beraber, taş işlemeleri ve çinilere ait fotoğraflara da yer vermişti.

Yakın zamana kadar, Tol Öreni olarak bilinen bu yerin iç duvarlarının onda biri çinilerle kaplı olup, çobanlar tarafından koyun ağılı olarak kullanılırdı.

1949 yıllarında Konya Müzeler Müdürü merhum M. Zeki Oral ile Yenişar’ın geçmişi hakkında bilgi edinmek için köyleri dolaştık. Bu arada sık sık GORGORUM yer adı ile anılan bir yerin buralarda olup olmadığını soruyor ve mahiyetini benden gizliyordu.

Muma ve Kürtler’den elde ettiğimiz ferman ve hüccetleri okuyarak kendi doğrultusunda not aldı. Daha önceleri Tahir Erdem tarafından tam okunamayan Kitabeyi okudu. Benden de Antik Çağlara ait birkaç tarihi eserleri alıp Konya Müzesine vermek üzere götürdü.

Yenişarbademli – Pınarbaşı Mahallesi Cami Kapısı üzerindeki okunan kitabe Selçuklu Sultanı Alâaddin Keykubat zamanında Kubad –âbâd Valisi Sav-Taş tarafından 633 Hicri Ramazan 1235, Milâdî (Mayıs) ayında Kubad –âbâd’da yapılan caminin kitabesidir. Şekil: 20.

0.40x0.41 m boyutunda olan bu kitabenin birinci satırı Cin Sûresi’nin 18. Ayeti’dir. Türkçesi: “Mescitler Allah’ındır. Allah ile beraber başkalarına dua etmeyiniz” Diğer satırın Türkçesi ise: “Bu mescit Sultanların yücesi Keyhüsrev oğlu Alâ’üd-din Keykubad’ın – Allah Sultanlığını sürekli kılsın – Devletli günlerinde kulların zayıfı ve Kubad –âbâd Valisi olan Bedr ud-din Sutaş tarafından 633 Hicri yılı Ramazan ayında yapıldı” denilmektedir.

Merhum M. Zeki Oral bu çalışmalarını Konya Anıt Dergisi Sayı 10, Sayfa 223, Kasım 1949 da “Kubad-âbâd Bulundu” başlığı ile kaleme aldığı yazıda ispatlamış oldu ve böylece yıllarca aranan Kubad-âbâd Yenişar’da meydana çıktı.

13. yüzyılda yaşamış ünlü tarihçi İbn-i Bibi Selçuknamesi’nde Yenişar hakkında şöyle diyordu:

“Hilkatin görünmeyen süsleyicileri, ilkbahar gelininin yakasına misk ve cebine gül doldurdukları bir zamanda; Anadolu Selçuklularının en Kudretli Sultanı Alaaddin Keykubat 1.1227 yılında Süleyman Peygamber gibi mesafeleri yutan, yok eden asil at üzerinde Antalya’ya gider iken Egrinas’a (Yenişar) uğradı. Orada öyle bir mesire gördü ki, eğer cennetin bekçisi bu mevkie yetişebilseydi, cennetten ayrılır, hayretle parmağını ısırırdı. Toprağı yeşilliklerden firuze renkli, lâleleri kan damlaları idi. Pınarlarının her köşesinden su yerine sanki gül suyu yahut berrak göz yaşı akıyordu. Havası misk kokulu, zemini nakışlı, her tarafı çeşitli kuşlarla dolu idi. Bir tarafta süt gibi tatlı, Çin ipekleri gibi dalgalı yeşil bir deniz, içinde meyve ağaçları ile süslenmiş yakın bir ada vardı. Denize doğru akan bir pınar vardı ki gören ihtiyarlar gençleşirdi. Sultan o zaman av emiri ve mimarı olan Sa-deddin Köpek’e burada şenliği cennetin harmanı ile beraber, Safası Sedeyr ve Havarnak Sarayını geride bırakan bir bina yükselmesini emretti. Alaaddin kendi fikrine göre yapılacak binanın projesini çizdi ve her bir noktasında bir saray yeri tespit etti. Sa-deddin Köpek, lâtif ve gönül okşayıcı şekillerle yuvarlak kemer üzerinde yüksek kubbeleri feleğin yüce kümbeti ile beraber görünür firuze ve lâcivert nakışlı döşe meleri ile semanın firuze renkli

çehresini maileştiren, temaşa cana canlar katan bir sarayın inşasına başladı. Lâtif kızoğlan kızların ruhlarından daha ziynetli, Kanaat Sahrasından daha geniş, istenildiğinden daha mükemmel olan bu saray kısa bir müddet içinde Sultan’ın arzusu veçhile ikmal edildi. Alaaddin Keykubat sarayı beğendikten ve birkaç gün içinde oturduktan sonra dizginini Antalya ve Alaiyye tarafına çevirdi.”

İbn-i Bibi’nin bu yazısını Osmanlı Padişahlarından II. Murad adına Türkçeye çeviren Yazıcı Zade Ali aynı görüşü koruyarak şu manzum şiirleri yazmıştır.

Yeşil bir deniz tatlu nâmend-i sir

Yüzü mevceden misl-i Çini-i hazır

(Süt gibi tatlı yemyeşil bir deniz, Yüzünün dalgaları Çin ipeklisi gibidir.)

Cezirey di içi yemiş-i bi şumar

Hem ağaçlarıydı Kamu meyvadar.

(Bir ada ki içinde sayısız yemişler var. Ağaçların hepsi de meyvelidir)

Her arada bir çelme misl-i gülâb

Sanaydın hayat âbıydı ne âb!

(Her yerde gül suyu gibi pınarlar vardı. Hem ne sulardı bunlar. Ab-ı hayat -dirlik suyu- sanırdın).

Hem olmuşdu bir çeşme bâre revan

Ki pir anı görseydi olaydı civan

(Burada denize akan bir pınar var idi. Bir ihtiyar onu görse derhal gençleşir!...)

Zemin idi pür sebz-i firuze gûn

İçindeydi lâl nokte hay-i hûn

(Yer firuze renkli, yemyeşil idi. İçindeki lâleler de kan noktalarına benzerdi.)

Önünde idi bir bağ misil-i bihişt

Ki onun gibi görmemiştir sirist

(O sarayın önünde cennet gibi bir bağ var idi ki; Yaradılış bunun gibisini görmemiştir)

Soğuk nahcileyin mey gibi müşk-buz

(Su buz gibi soğuk ve şarap gibi güzel kokulu).

Kubâd-âbâd Sarayı:

Beyşehir Gölü’nün kuzeybatı kıyısına kurulmuş, Anadolu Selçukluları dönemi sivil yapılarının en ünlü ve sanat tarihi açısından önemli yapılardandır. I. Aladdin Keykubad’ın buyruğuyla, 1236’da veziri mimar ve nakkaş Sadeddin Köpek yaptırmıştır. 1949’da çevrede araştırmalar yapan M. Zeki Oral’ın bulduğu çini kalıntılarından sonra, 1956’da Mehmet Önder çalışmaları sürdürmüştür. 1965-1968 arasında K. Otta Dorn başkanlığındaki kazılardaysa 5.200 m²’lik alanı kaplayan Selçuklu kenti tümüyle ortaya çıkarılmıştır. Çit duvarına benzer alçak bir sur içinde Büyük Saray, Küçük Saray (Vezir Sarayı) Ferdevs (Paradeison) Av Hayvanları Parkı, Büyük Saray altında sultan kayıklarının ya da küçük yelkenlerin yanaşabileceği iki gözlü küçük bir tersane ve 16 yapı kalıntısı bulunmaktadır. Bunlar arasında bir mescit, hamamlar, fırın ve mutfak, kışla kapısı, depolar ve ahırlar vardır. Şekil: 19.

Büyük Saray, 50x35 m ölçülerindedir. Güney ve doğusu odalarla çevrili düzgün taş döşeli büyük avludan asıl saraya geçilmektedir. Burası, büyük salon tuğla döşeli yüksek taht salonu, harem ve konuk odalarından oluşmaktadır. Bakışıksız plânlı yapıda, belli bir düzen gözetilmemiştir. Yapı, 50x55 m ölçülerinde büyük bir terasla göle uzanmaktadır. Büyük Saray kazılarında ortaya çıkarılan alçı ve çini süslemeler, bezeme sanatının gelişimini belgeleyen önemli örneklerdir. Taş işlemeciliğinin yaygın olduğu Anadolu Selçuklu mimarisinde, alçı süsleme, özellikle saray yapılarında kullanılmıştır. Bu alçıların figürlü oluşu ilginçtir. Kalıplama tekniğiyle, hafif kabartmalı insan ve hayvan figürleri işlenmiştir. Alçıdan nişli duvar rafları, geometrik geçmeler, rozetler, uzun kuyruklu tavus kuşlarıyla bezenmiştir. Atlı av sahnesinin işlemeli bir pano, Anadolu Selçuklu dönemi alçı süslemesinin başarılı örneklerindendir. Şekil: 22-23.

Yeni tekniklerin denendiği çini bezemeler, sarayın büyük salonunda insütü (yerinde) olarak ortaya çıkarılmıştır. (Bak Kubad-âbâd çinileri). Tüm çiniler, çevredeki fırınlarda dönemin usta sanatçılarınca sır altı ve lüster (sır üstü) teknikle yapılmıştır. Alçı ve çini buluntuların tümü Konya Karatay Medresesi müzesinde sergilenmektedir.

Kubâd-âbâd Çinileri

“Saray Sedir ağaçları, en güzel kokulu kır çiçekleri, çimlerle örtülü tepelerin arasında, başları karlı Anamas Dağları’nın eteklerinde firuze renkli gölün kenarında kurulmuştur. Bu cennet parçasında yükselen saray kalın duvarları içinde bir başka cennet parçası saklanmaktaydı. Taht salonu ve birbirine bağlanan büyüklü küçüklü odalar devrenin en güzel çinileriyle süslenmişti. (Şekil: 19,0)

Eskiden duvarları iki metreye kadar kaplayan çiniler 23 cm çapında yıldız biçimlidir. Beyaz zeminli yıldızların içinde bir masal kitabı gibi çeşitli figürler sıralanır. Yıldız çinileri, arabesklerle süslü firuze ve patlıcan moru haç biçimi çiniler birbirine bağlanmaktadır. Yıldız ve haçların desen, renk bakımından ritmik değişimi duvarlara ayrı bir canlılık kazandırmaktaydı.

Bir düş dünyası gibi gözler önüne serilen figürlü çiniler av eğlencelerini, tılsımlı büyülü inançları ve bunların arasında sultanın kendisini, saray ileri gelenlerini, hizmetkârları canlandırır. Sultan ve saray erkanı, zengin desenli benekli veya yollu mor, lâcivert, firuze kaftanları ile bağdaş kurmuş otururken görülürler. Hizmetkârlar ayakta meyveler, av hayvanları, içki sürahileri taşırken resmedilmiş. Uzun saçlar başta çeşit çeşit başlıklar nale, iri gözler, keman kaşlar, ufak ağız ve dolgun yanaklarla figürler belli bir ideal yüz şemasını aksettirmektedir. Figürlerin elinde çok zaman sonsuz hayatı, cenneti sembolize eden bir nar veya haşhaş dalları görülür. Etraflarına serpiştirilmiş nar veya haşhaş dalları, arabeskler, desene başka bir zenginlik katar. Yer yer bu sarayların yanında kadeh, sürahi de canlandırılmıştır. Ünlü Selçuklu devre tarihçisi İbni Bibi, anlata anlata bitiremediği içki alemleri bu tasvirlerle hayat bulmaktadır.

Sefenkölen, sirenler sultana eş yüzlü başlarında taçları ve sultan elbisesini hatırlatan lâcivert patlıcan moru ve benekli gövdeleri, süslü kuyruklarıyla bu duvarlara tılsımlı bir masal dünyasını yansıtır. İnanışa göre büyülü, tılsımlı, koruyucu, uğur getirici yaratıklardır bunlar. Çift ve tek başlı kartallar bu efsane dünyasını daha da zenginleştirir. Kartal İbni Bibi’ye göre de koruyucu kanatlarını sarayın üstüne seren, sultanı koruyan, ona kudret, kuvvet, aydınlık ihsan eden bir semboldü. Bazı örneklerde siyah gövdesinde taşıdığı kocaman “Es Sultani” yazısı ile sultanın kendisini bütün kuvveti ve ihtişamı ile temsil eder. Duvarlarda sık sık göze çarpan karşılıklı çift ve tek tavuslar sarayın cennet parçasından bir parça olduğunu hatırlatır. Sonsuz hayat ve cennet sembolü olan bu güzel kuş, siyah, lâcivert, mor, yeşil, eflatun, renk renk yükselen zengin kuyruğu ile sarayı süsler. Tavusların etrafını yine nar veya haşhaş dalları, arabeskler çevirir.

Karşılıklı çift tavus figürleri arasında stilize dal şeklinde sunulan hayat ağacı tasvirleri Kubad-âbâd sembol dünyasına zenginlik katar. Hayat ağacı ve kuşlar, öbür dünyaya ulaştırıcı araçlar olarak hayal edilir. Şaman geleneklerinden kaynaklanan bu motif sık sık tekrarlanır.

Bu sihirli masal dünyasından ayrılan bakışlar kaçışan, zıplayan çeşitli av hayvanları ile dolu başka bir dünya ile karşılaşır. Aynı siyah, mor, lâcivert, yer yer mavi firuze, eflatun renkleriyle av köpekleri, tilkiler, kurtlar, tavşanlar, antiloplar, yaban dağ keçisi, yaban eşeği, ayı, aslan, at, şahin, doğan gibi avcı kuşlar, tek ve çift kuşlar, nar ve haşhaş dalları, arabeskleri arasında bu cümbüşe katılır. Bunlar hükümdarın av bahçesini dolduran, kıvrak hareketleri, yer yer geriye dönük bakışları ile kaçışan hayvanlardır. Stilize yaratılışlarında ifade gücü espri anlayışı bizi hayranlıktan hayranlığa götürür. Daha ender olarak rastlanan bitkisel dekorlu veya yazılı çiniler figürlü örneklerin arasında değişiklik kazandırır.” Şekil: 22, 23.

Kubâd-âbâd Saray’ında Yaşantı ve Burada Meydana Gelen Olaylar:

“Alaaddin Keykubat kışı, Akdeniz sahillerinde geçirip, 1228 senesi baharında Erzincan seferi için Konya ve Kayseri’ye dönerken yolda KUBAD-ÂBÂD’a uğradı. İnşaatın tamamlandığını gördü ve çok beğendi. Burada da avlanıp kûy ve çevgen oynamakla bir ay kaldı. Sultan her sene Akdeniz sahillerine gider ve oradan dönerken bir müddet de KUBAD-ÂBÂD’da yaşar, eğlenir ve dinlenirdi. Cihan Padişahı tekrar Akdeniz sahillerine dönerken, narenciye ağaçları, meyve ve çiçek kokuları içinde Antalya’ya girerdi...”

“...Alaaddin Keykubat Erzurum ve havalisini (Şaltuk-ili) kendi topraklarına katınca Kayseri’ye döndü. Orada durmayıp süratle Alaiye’ye vardı. Oradan da Antalya ve KUBAD-ÂBÂD’a geçti. Halifeden, Eyûbî hükümdarlarından gelen elçilerin ve emirlerin tebriklerini burada kabul etti. Bu elçilerden biri de tarihçi K. İbnul Adimi idi.

“....Alaaddin Keykubad, Moğollar ardından gönderdiği kemaleddin Kamyar’ı ve ordunun akibetini endişe ile beklerken, Kamyar ve Çavlı’nın bu münasebetle Gürcistan’a girdiklerini, zafer ve ganimetle döndüklerini öğrendi; çok memnun oldu. Kemaleddin Kamyar’ı KUBAD-ÂBÂD’da kabul ettikten sonra Antalya ve Alaiye’ye hareket etti...”

“...Alaaddin Keykubad iki evli idi. Birinci ailesi Mehpare Hatun olup, bundan Gıyaseddin Keynüsrev adında bir oğlu oldu. Sultanlık hakkı babasından sonra bunundu. İkinci ailesi ise Melike-i Adiliye olup, bundan da İzzeddin Kılıçaslan ile Rükneddin adlı iki oğlu dünyaya geldi. Melike-i Adiliye Eyubilerden olup, Sultan bu kadını çok seviyordu. KUBAD-ÂBÂD sarayını bu kadına tahsis etmişti. Arzularını tereddüdsüz yerine getiriyordu. Bu kadın Alaaddin Keykubad’a nüfus ederek kendisinden doğan İzzeddin Kılıçaslan’ı Veliaht tayin ettirdi.

Alaaddin Keykubad, birinci ailesinden olan Gıyaseddin Keyhüsrev’i de Erzincan eyaletine göndererek merkezden (Kubad-âbâd’dan) uzaklaştırdı. Bu duruma kızan Gıyaseddin babasına ve bilhassa üvey anası Melike-i Adiliye’ye büyük kin beslemeye başladı.

Alaaddin Keykubad’ın veziri aynı zamanda Kubad-âbâd sarayı mimarı Saadeddin Köpek idi. Gıyaseddin Keyhüsrev, Saadeddin Köpek’in mahirane oyunları ile babasını zehirletmek sureti ile öldürtüp tahta çıktı.

Saadeddin Köpek zalimane oyunlarına devamla üst düzeyde birçok devlet adamlarının hayatını ortadan kaldırma işlemine girişti. Melike-i Adiliye’yi Ankara’ya göndererek Türk usulüne göre yayın kirişi ile boğdurdu. Veliahd İzzeddin Kılıç Aslan ile diğer şehzade Rükneddin’i Uluborlu kalesine bizzat götürüp hapse koydu. Bir iftira tertip ederek Taceddin Pervane’yi Ankara meydanında recim sureti ile öldürttü. Yine büyük bir devlet adamı olan Kemaleddin Kamyar’ı zindana attırıp onun hayatına da son verdi.

“... Hakikatte Gıyâseddin Keyhüsrev, devlet adamlarının birer birer ortadan kalkması, sıranın kendisine de gelmesi ve nihayet efkârın kaynaşması karşısında çok inandığı hassa kölelerinden birini gizlice Sivas Subaşısı Hüsâmeddin Karaca’ya gönderip, bu mühim meselenin halli için süratle KUBAD-ÂBÂD’a gelmesini bildirdi. Karaca Sultan’ın bulunduğu KUBAD-ÂBÂD’a gelirken kendisinin şehre geceleyin gireceği haberini verdi ve bizzat Saadeddin Köpek’in misafiri oldu. Saadeddin Sultana mı geldiğini sorunca, Beylerbeğinin yakını olarak sizin izniniz olmadan onun hizmetine gidemeyeceğini söyledi ve kendisine tam itimad telkin etti. Saadeddin sabahleyin Sultan’ın huzuruna çıkarak Hüsameddin Karaca’nın da burada olduğunu ve el öpmek istediğini bildirdi. Nihayet birkaç gün süren bir misafirlikten sonra hazırlanan plâna göre, bir ziyafeti müteakip Köpek saraydan ayrılırken onun için ayağa kalkıp hürmet gösterir durumda bulunanlar hakikatte kendisine saldırdılar. Tertip muvaffak oldu ve bayraktar (emir-i alem) Togon (Azerbaycan) kılıcı ile Saadeddin’i parçaladı. Onun cesedi ibret olsun diye yüksek bir yerde kafes içinde asılıp halkın kini teskin edildi. Köpek, daha önce KUBAD-ÂBÂD müşrifi (Müfettişi) Kemal’i öldürüp astığı için aynı akibete kendisi de uğratıldı.

Saadeddin Köpek’in KUBAD-ÂBÂD’da imha edilmesi Sumeysat Seferini müteakip cereyan ettiğine göre, bu hadise 1238 milâdi yılında vuku bulmuş demektir.

Selçuklu devleti bu tehlikeli adamdan kurtulunca ikinci derecede oldukları için, öldürülmemiş ve kenarda kalmış kimseleri hizmete çağırdı. Bu icraattan sonra Sultan ve devlet erkânı memnun ve neşeli olarak, Kubad-âbâd’dan Konya’ya gittiler.

“...Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Keyhüsrev devrinde Kubad-âbâd’ın ihtişamını sürdürdüğü bir gerçektir. 1240 milâdi yılında Baba İshak’ın emri üzerine Türkmenler Çekirge ve Karıncalar gibi kaynaşarak kendilerine uymayan Hıristiyan ve Müslümanları öldürmeye mallarını yağma etmeye başladılar. Selçuklu ordusu Babailerin bu saldırışı karşısında birçok yerlerde perişan duruma düştü. Türkler ilerledikçe ve zafer kazandıkça vilayetlerin göçebe Türkmenleri onlara katılmayı iman ve vazife icabı saydılar. Gıyaseddin Keyhüsrev bu kötü haberi alınca Konya’da kendisini emniyette hissetmemiş, korkusundan KUBAD-ÂBÂD’a kaçmıştır. Kubad-âbâd’da Beyşehir Gölü üzerinde bir adaya sığınıp huzura kavuşabilmiştir. Sultan burada iken Anadolu’da çok sevilen Mübarizeddin Armağan Şah’ı Amasya Subaşılığına tayin edip, Baba İshak’ı burada zaviyesinden çıkartıp kale burcuna astı ve böylece Selçuklular büyük bir beladan da kurtulmuş oldu.

“...II. İzzeddin Keykavus (1238-1278) Anadolu Selçuklu hükümdarlarının 12. sidir. II. Gıyasetdin Keyhüsrev’in oğlu olup, annesi Konya’lı bir Rum’dur. Babasının saltanatının ilk yıllarında KUBAD-ÂBÂD sarayında doğmuştur. 1246’da 8 yaşında tahta çıkan İzzeddin Keykavus 1246-1249 yıllarında Gorgorum vilayetindeki Kubad-âbâd’da bir müddet ikâmet etmiştir.

“...Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykavus ile Kılıç Aslan arasında saltanat kavgaları sürüp giderken Mengü Kagan ve Hülagu’nun yarlığı (ferman) ve kararlarına göre Selçuklu Devleti’ni, nihai bir hal çaresi olarak taksim edip, saltanat mücadelesine son vermiş bulunuyorlardı. 1254 yılında yapılan bu taksimden sonra II. İzzeddin Keykavus, karısı, çocukları, Hıristiyan dayıları Kir Haye, Kir Kedid ile Konya’yı bırakıp KUBAD-ÂBÂD’a gelip eğlenceye daldılar.

“...1258’de Hülagu zamanında evvelce Sultanlara ödünç olarak verilen paraların ve kesimlerin tahsiline elçi olarak gönderilen Tükelek Yahşi ile Tacüddin Mütez Selçuklu diyarına gönderilmişti.

Bu sırada Sultan İzzeddin Rum milletinden olan Beylerbeyi (Kond Istabl)’ın tavsiyesi ile devlet merkezini Konya’dan Antalya yönünde bulunan Gorgorum’daki KUBAD-ÂBÂD sarayına naklederek burada yerleşmişlerdi.

Taciddin Mütez, Tükelek Yahşi ile birlikte Kubad-âbâd’daki sultanın yanına gitti. Borçlarla kesimleri istediler. Sultanın beceriksizliği ve KUBAD-ÂBÂD sevdası yüzünden (Kont Istabl)’ın telkinlerine uyarak bu tekliflere karşı çıktı. Kovularak geri çevrilen elçilerin fikirleri pervane (başbakan) tarafından incelendikten sonra şu neticeye varıldı; Sultan İzzeddin Konya’yı terk edip KUBAD-ÂBÂD’a yerleşmesinin maksadının, oradaki uç Türkleri ile söz birliği ederek isyan çıkarmak olduğunu ileri sürmüştü.

Bu olay Moğolların Anadolu’yu yakıp yıkan acımasız talanlarına yol açmıştır. İzzeddin işin ağırlığını anlayıp hemen KUBAD-ÂBÂD’dan kayalık dağ yollarından Alâiye’ye (Alanya) kaçtı. 1261. Şekil: 4. Oradan da Gıyaseddin Mes’ud Rükneddin Keyumres adlı iki oğlu yakınları ile gemilere binerek İstanbul’a gitti. Anasının kardeşi ve İstanbul (Bizans), Kayseri olan Mihail ona pek ziyade ikram eylemiştir...”

Alaaddin Keykubad zamanında sosyal ve iktisadi yönden gelişen yöre halkı yerli Rumların yanında göçebe yerleşik Türklerden teşekkül ediyordu. Bu arada bir çok Türk şehirleri tesis edilmiş olup, bu şehirlerin içinde Kubad-âbâd vilayeti de görülmektedir. Yine yöremizde Anadolu Selçuklu Sultanlarının bastırdıkları paralara da çok miktarda rastlanmaktadır. Şekil: 24, 25, 26, 27. Bu da bize iktisadi ve ticari yönden gelişmişliğin yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir.

Tarihi süreç içinde hayatın görüntüsü asırdan asıra şekillendiğine göre bir zamanlar altın çağını yaşayan Yenişar’ın ikbalî uzun sürmemiş, Anadolu’nun birçok yerlerinde olduğu gibi Haçlı Seferleri, Moğol istilası ve Celali isyanları buraları da yerle bir etmiştir.

Toplum düzeninden kopan halk, yaşamlarını sürdürmek için yörenin coğrafi yapısından faydalanarak, kuytu yerlerde küçük yerleşim birimleri halinde, bir kısmı da göçebecilikle yaşam kavgasına geçmişlerdir. Yine ayrıca Anadolu’nun başka yerlerinde çeşitli nedenlerle huzursuz olan ümera ve isyancılardan sıkışanların sığındığı ve saklandığı yer olmuştur.

1260-1300 yılları arasında yöremiz Yenişar’da bu nevi olayları dile getiren bazı yazılı kaynaklar ve yorumları şöyledir:

“...696 Hicri, 1296 Milâdi yılında Sultan 2. Mes’ûd zamanında isyan eden Baltu’yu üç bin kişi ile takip eden Kutluğ Şah, Baltu ile Kırşehir’de karşılaştı. İki taraftan çok kayıplar oldu. Baltu askerlerinden bir kısmının Kutluğ Şah tarafına geçtiğini görünce, mukavemet edemeyeceğini düşünerek kendisine bağlı birkaç bin askeri, mahiyeti bütün nakit, ecnas ve değerli eşyaları ile GORGORUM VİLAYET’ine geldi. Karga sürüleri gibi çevreye dağıldılar. Karamanlılarla aralarındaki sözleşme gereğince buralara gelen Baltu’yu korumak için Karaman Beyleri sözlerinde durmadı, anlaşmayı bozdular. Ansızın üzerine saldırdılar. Büyük küçük hiç kimseye aman vermediler. Kimisini soydular, kimisini darma-dağın ettiler. Güneşle yarışacak kadar eşsiz nice ay yüzlü, gönül kapıcı dilber kızları esir ettiler. Bazıları rüzgârın önüne katılan tozlar gibi öteye beriye dağıldılar. Burada da birkaç ay dolaştı. Uç Türklerinden de bir yardım görmeyince Sis kâfirlerine sığınmak zorunda kaldılar....”

Selçuklular döneminden önce de var olan GORGORUM antik kenti İslâm öncesi bir yerleşim birimi olup, Alaaddin Keykubat zamanında yerini Kubad-âbâd vilayetine bırakmıştır. Bununla beraber yöre bazı yazılı kaynaklarda Gorgorum vilayeti olarak da anılmaya devam edilmiştir.

1240 yıllarında 2. Gıyaseddin Keyhüsrev Babaî isyanında kaçarak Gorgorum’daki Cezire-i Kubad-âbâd’a (Kubad-âbâd adası) sığınmış.” Sözü Gorgorum’un yerini açık bir şekilde belirtmiştir.

“...Baltu’nun isyanından takriben iki yıl sonra yani 699 Hicri, 1299 milâdi yıllarında Sülemiş ikinci defa isyan etti. Duvar üstüne nakşedilmiş hayali bir gül gibi kokusu çıkmadı. Konya da tazyik görünce Sülemiş’in son sığındığı yer GORGORUM VİLAYETİ oldu. Bir zaman o taraflarda Çevgan önünde yuvarlanan top gibi öteye beriye atıldı ise de bir imdat göremediğinden idbar (perişanlık) halkası boğazına geçti. Sararmaya başlamış olan hayat güneşi felaket karanlığına gömüldü.

Konya Müzeler Müdürü merhum M. Zeki Oral, 1949 yıllarında Kubad-âbâd’ın yerini tespit için Yenişar’a geldiğinde şöyle bir mütalâada bulunmuştu: “Bu kayıtlara bakılırsa isyan eden Ümeranın (Amirler) sığındığı Gorgorum vilayeti dağlık ve sarp yerlerde olması ve aynı zamanda büyük ormanlarla kaplı olması icap ediyor” diyordu.

Bundan böyle GORGORUM, Kubad-âbâd sarayının olduğu yerde bulunması lâzımdır.

“... 691 Hicri, 1291 Milâdi yılı Muharrem ayı idi. Karaman Oğlu Ermenek’ten hareket ederek Konya, Larende tarafını yağmalamış, Beyşehir ve Gorgorum taraflarına yürümüşlerdi. 2. Sultan Mes’ûd bunlarla başa çıkamayacağını anlayınca keyfiyeti Argün Han’a bildirdi. Argun Han da bir ordu ile Keyhatu Han’ı Anadolu’ya gönderdi. Keyhatu Han GORGORUM ve Beyşehir ile Lârende arasındaki yolları tutarak Karaman Oğullarının bir çoklarını öldürdü.

Gurgurum Beyşehir ve Lârende derken bu üç yerleşim merkezinin adından ayrı ayrı bahsedilmiştir. Ayrıca başka bir yerde de “Kubâd-âbâd Gorgorum vilayetini istilaf etmiştir” denilmektedir.

“... 2. Mes’ûd Rebiyülevvel 695, Hicri 1295, Milâdi Salı günü Konya’da hükümdar oldu. Germiyan Oğulları ansızın Kütahya’dan GORGORUM vilayetine hücum ettiler. 2. Mes’ûd Germiyan Oğulları ile harp etmek üzere GORGORUM’a gitmiş idi. Sahip Fahr üd-din Konya’ya geldiği vakit Hükümdara iltihak etmek ve el öpmek üzere GORGORUM’a gitti. Germiyan Oğulları hadisesi henüz bertaraf edilmemişken bu sefer de Eşrefoğulları Gorgorum’dan Ilgın üzerine yürüdüler. Orada Balabanoğulları adında bir kumandan vardı. Eşrefoğulları’nı mağlup etti ve adamlarından ölenlerin başlarını Konya’ya gönderdi.

Diğer yazılar da olduğu gibi bu yazıda da konuya açıklık getiren şöyle bir görüş açısı mevcuttur: Germiyanoğulları Beyşehir’deki var olduğu kabul edilen Gorgorum vilayetine hücum etmişler ise, niçin Beyşehir’deki Eşrefoğulları bu hücuma müdahale etmemişlerdir? Ayrıca Germiyanoğulları’nın bu hücumundan etkilenmeyen Eşrefoğulları, bu baskın bertaraf edilmemişken Ilgın üzerine yürümelerine de imkân yoktur.

Eğer Beyşehir’e 10 km uzaklıktaki var olduğu kabul edilen Gorgorum vilayetine hücum edilseydi, Eşrefoğulları bu müdahaleden habersiz duruma düşmeyecekleri gibi kayıtsız da kalamazlardı. Bu mülahazalara göre Gorgorum vilayeti Eşrefoğulları’nın yerleşim yeri olan Beyşehri’ne hayli uzakta olmalı.

Prof. Dr. C. E. BOSWORTH’ın Türk İslâm Devletleri Tarihi adlı kitabının 299. sayfasında da:

“Selçuklu Veziri Fahr Ed-Din Ali’ye mensub Has Balaban’ın ordusu Eşrefoğulları üzerine gelmesi karşısında, Eşrefoğulları kendi merkezleri GORGORUM’a çekildiler” sözü bu görüşümüzü kuvvetlendirmektedir.

Ilgın’da yenilgiye uğrayan Eşrefoğulları’nın, merkezleri olan Beyşehir’e doğru çekilmeleri tabiîdir. Ilgın ile Beyşehir’in yakınlığı ve coğrafi yapısından dolayı takipten kurtulamayacağı gibi derlenip toparlanmaları da imkân haricidir. “Eşrefoğulları merkezleri olan Gorgorum’a çekildi” sözüne bakılırsa Gorgorum her türlü sığınmaya elverişli Beyşehir Gölü’nün batı tarafındaki Yenişar olmalı.

Kerimüddin Aksarayî ve Müsamere Tü’l-ahbar ve Müsâyeretü’l-ahyar adlı tercüme kitabının 155. sayfasında bu saray “Gorgorum’daki Kubad-âbâd sarı” şeklinde yazılmıştır.